Thans weet de lezer, hoe deze drie schetsjes in de wereld kwamen, en nu was het de vraag, dezen het licht te doen zien; waartoe de taalgeleerde zich tot al het geld van de wereld niet wilde leenen.

Diens vrouw dacht er anders over. Meer geleid door gevoel dan door verstand, kende zij aan het verhaaltje van haren echtgenoot de vereischte letterkundige waarde toe, wijl het van hem was. Zij rustte niet, voordat een goed vriend een vorm gevonden had, om daarin deze verhaaltjes aan de menigte te openbaren.

Uit al de bovenstaande hoofdstukken is deze vorm nu den lezer bekend.

STAATKUNDE EN GESCHIEDENIS.

KEERZIJDE DER SOCIAAL-DEMOCRATISCHE MEDAILLE.

I.

Algemeen standpunt en karakteriseering der hedendaagsche revolutie.

In onze dagen wordt het bestaan van talrijke maatschappelijke kwalen en gebreken door bijna niemand meer geloochend, zoodat er minder over het wezen der eigenlijke ziekte of over haar economisch, moreel en politiek recht van bestaan, dan wel over haar omvang, de vatbaarheid ter verdere uitbreiding of de mogelijkheid ter beperking en over de middelen ter genezing gestreden wordt.

in

De meeste verschijnselen, die nu en dan zelfs voor een geheel ongeoefend oog in eigenaardig bonte kleuren en scherp geteekende lijnen aan de oppervlakte zichtbaar worden, behooren tot het zeer omvangrijk gebied der zoogenaamde sociale wetenschappen en worden onder den naam van de sociale quaestie meer in het bijzonder aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen, waartoe ons vooral de vele grootendeels eerst gedurende de laatste jaren verzamelde bouwstoffen, staat stellen. De zoogenaamde loonarbeiders vraag is een onderdeel van deze algemeene rubriek en ten gevolge van de snelle ontwikkeling der fabriek-industrie meer dan vroeger op den voorgrond getreden. De eigenlijke sociale quaestie in uitgebreiden zin is niets anders dan eene quaestie van volksbeschaving en staat derhalve met de opvoeding en het onderwijs in nauw verband. Het spreekt echter wel vanzelf, dat opvoeding daarbij niet beschouwd wordt als het zich eigen maken van uitwendige vormen", maar op zelfbeheersching berust en zoowel voor het verstand als voor het gemoed de natuurlijke en harmonische ontwikkeling van het karakter beteekent, dat steeds in- en uitwendig op beschaving, loutering en veredeling prijs moet stellen. Genie en talent zijn zonder opvoeding denkbaar, maar noch in de maatschappij noch in het huisgezin kunnen genie en talent het gebrek aan en het volkomen gemis van opvoeding vervangen.

1881, 1,

19

Uit het onderzoek der sociale toestanden en verhoudingen in verschillende streken en van het historisch ontwikkelingsproces op het gebied der algemeene politiek, der bestaande volkshuishouding en der nationale zoowel als locale volkseigenaardigheden is meer dan voldoende gebleken, dat de bestaande ziekteverschijnselen door geen universeel middel uit de wereld te bannen zijn, maar overal, overeenkomstig de verschillende behoeften, eene andere behandeling vereischen, zoodat eene oplossing der eigenlijke sociale quaestie, indien daarvan sprake kan zijn, niet door eenige bepaalde formule of met behulp van enkele machtspreuken zal plaats vinden. Voorts is gebleken, dat de verschillende opvattingen, wenschen en gedachten, voor zoover zij de sociale hervorming en niet de sociale revolutie op het oog hebben, geenszins zóóver uiteenloopen, dat het gemeen overleg en de gemeenschappelijke arbeid buitengesloten zouden zijn. De strijd der laatste jaren heeft reeds dit voordeel gehad, dat de algemeene debatten gesloten konden worden en met het bijzonder onderzoek der enkele vragen en categorieën een begin gemaakt werd. Daarentegen geldt nog steeds het woord van Victor Aimé Huber: »Het gevaar is voorhanden, dat ten gevolge van zekere traagheid en onverschilligheid bij de goedgezinden en weldenkenden, de drijvers zich uitsluitend van het woord meester maken en alleen spreken, voorgevende in den naam des volks te getuigen." De nadeelige gevolgen daarvan worden overal op onaangename wijze bespeurd, en het moet voor een groot deel daaraan toegeschreven worden, dat de ontwikkeling van het openbare leven niet of in zeer geringe mate waargenomen kan worden.

De sociaal-democratie zoekt het voorhanden zijnde kwaad in den vorm, terwijl de tegenovergestelde positieve richting het euvel uit den inhoud of liever uit het wezen der maatschappij afleidt. Eerstgenoemde past de mechanische methode toe, terwijl laatstgenoemde aan de more ele de voorkeur geeft, om zóó mogelijk de genezing voor te bereiden of althans het onheil te verminderen.

De sociaal-democratie verwacht beterschap uit de oplossing der bestaande sociale orde, van de afschaffing van het kapitalisme, van de vernietiging van het persoonlijk eigendom en van de heerschappij van den zoogenaamden volksstaat, een nevelbeeld, dat voor geene bepaalde definitie vatbaar is, zoodat men eigenlijk met Mephisto kan zeggen:

>> Denn eben wo Begriffe fehlen,

Da stellt ein Wort zur rechten Zeit sich ein."

De positieve tegenstanders wenschen de bevestiging en geleidelijke ontwikkeling der bestaande sociale orde, het herstel der harmonie tusschen de historisch geworden sociale factoren en het overwicht der intellectueele aristocratie in den vrijen staat. Zij plaatsen plichtgevoel en plichtsbetrachting geheel op den voorgrond en verwerpen al hetgeen door middel van politieke en sociale agitatie verkregen moet worden.

Zegt de sociaal-democraat: »Armoede is de grootste plaag, daarom moet de rijkdom aan haar ten offer gebracht worden", zoo luidt het antwoord: »Armoede en rijkdom bestonden steeds en zullen uit den aard der zaak ook steeds blijven, want niet omdat, maar hoewel er rijkdom gevonden wordt, bestaat er armoede."

De sociaal-democraat, uitgaande van de meening, dat de goederen dezer aarde aan allen in gelijke mate toebedeeld moeten worden, legt het zwaartepunt der volkshuishouding niet in de productie maar in de verdeeling, zoodat hij zich niet bekommert om de vermeerdering der productieve kracht, maar bij de beste wijze van verdeeling der voortgebrachte stoffen begint. Daarom verklaarde voor weinige jaren de »Arbeiterbildungsverein" te Weenen als eene onomstootelijke economische waarheid: »Vermeerdering van den nationalen rijkdom is een aan de arbeidende klasse begane diefstal." Het proletariaat juichte deze nieuwe ontdekking toe en nam gaarne den wissel op den toekomststaat aan.

De tegenovergestelde richting zoekt in de eerste plaats de middelen, om te kunnen voortbrengen, om die voortbrenging zooveel mogelijk te vereenvoudigen en om de gaven der natuur dienstbaar te maken aan de kennis en den arbeid; zij tracht eerst in de bestaande behoeften te voorzien en denkt daarna aan de verdeeling. Zij erkent het natuurlijk verband tusschen voortbrenging en verdeeling en geeft toe, dat bij beiden gebreken zijn, die echter bij toenemende moreele en intellectueele ontwikkeling minder voelbaar zullen worden. Zij ontkent, dat rijkdom gelukkig en armoede ongelukkig maakt, omdat tevredenheid en geluk afhankelijk zijn van de wijze, waarop het geld besteed wordt, derhalve met de vervulling der moreele plichten in nauw verband staan, en zij kan nooit billijken, dat de lasten des staats met de lasten des levens verwisseld worden, omdat juist daardoor de verdere ontwikkeling der natie belemmerd, vertraagd en op den duur onmogelijk gemaakt wordt.

Huber, die ongetwijfeld tot de ware volksvrienden en de edeldenkende staathuishoudkundigen van meer dan gewone beteekenis behoort, verwachtte genezing der maatschappelijke kwalen en gebreken van :

1o. de vrijwillige samenwerking der verschillende individuen en de toepassing der leer omtrent eigen hulp; 2°. hervormingen van het staatsbestuur in gematigd conservatieven zin; 3o. verbreiding der Christelijke beschaving, opgevat als de leer der algemeene menschenliefde.

Hij aanvaardde derhalve de hulp der coöperatieve beweging, steunde het vrij en zuiver individueel initiatief en bevorderde de normale ontwikkeling van het vereenigingswezen, zoodat hij zich in dit opzicht geheel aan het voorbeeld van Engeland spiegelde, dat op het gebied van den socialen arbeid aan alleu den weg gewezen heeft. Hij rekende echter tevens op de macht en den invloed der Kerk, voor zoover er bij haar van het beginsel der werkdadige liefde sprake was of liever, voor zoover zij bereid was, om de theologiseerende richting met de

ethisch-sociale te verwisselen. In dien zin sloeg hijzelf te Wernigerode de hand aan deu ploeg en riep een aantal nuttige instellingen in het leven. Het denkbeeld van coöperatie had in Duitschland bij enkele weldenkenden veel sympathie gewekt, en bijna gelijktijdig traden verscheidene wakkere strijders voor de leer van eigen hulp op, zonder elkander te kennen of zelfs ooit iets van elkander vernomen te hebben. Pfeiffer, een Wurtemberger, zocht daarin de oplossing der sociale quaestie en meende het raadsel, dat reeds zoovelen beziggehouden heeft en nog bezighoudt, gevonden te hebben; Raiffeisen, een plattelandsburgemeester in Rijn-Pruisen, had in zijne dorpsgemeente den heerschenden kredietnood leeren kennen en riep met het oog daarop in 1848 te Flammersfeld in het Westerwald eene kredietvereeniging in het leven, die in beginsel de voorschriften der Duitsche coöperatieve wet van 4 Juli 1868 huldigde; Schultze-Delitsch eindelijk trad eenige jaren later als apostel voor dezelfde leer op en organiseerde deze beweging over geheel Duitschland. Raiffeisen stichtte aan den Rijn en in Hessen omstreeks 100 kredietvereenigingen voor plattelandsgemeenten, met elkander verbonden door eene centrale volksbank te Neuwied, en hij constateerde, dat de verplichte verkoop van boerderijen verminderde, de hypothecaire lasten afnamen, de geschillen tusschen boeren en veehandelaars over de prijzen en de wijze van betaling zelden meer voor de rechtbanken kwamen, de schulden regelmatiger afgelost werden en de algemeene welvaart meer zichtbaar werd. Steenkolen, kunstmest en andere behoeften werden onder contrôle der intusschen opgerichte analytische bureaux in het groot aangeschaft en onderling verdeeld; de leden hielden zich gemeenschappelijk met de verbetering van wegen en rivieren, met de invoering van landbouwkundige machines, met den aanleg van dammen en dijken, met de drainage, met de zorg voor veeassurantie, met de belangrijkste dendrologische vragen en met de populaire agronomische letterkunde onledig, hetgeen zoowel in het belang van het algemeen als in dat van het individu was en gunstige resultaten opleverde. Schultze's triomftochten zijn bekend; sedert de eenzijdige politieke richting, die daarmede ten onrechte verbonden werd en de verdere ontwikkeling in den weg stond, meer en meer op den achtergrond getreden is en alle overdrijvingen vermeden worden, kan dit gezond economisch denkbeeld op algemeene waardeering staat maken.

Dit alles is echter wel een middel ter leniging, maar geenszins eene oplossing der vraag, en omdat daaraan een tijdlang te groote waarde toegekend werd, is de reactie niet uitgebleven.

Huber wil niet, dat de waarde van eenig volk gemeten wordt met eene maat, die bij de vaststelling der hoeveelheid materieele goederen in gebruik is; hij ontkent, dat het hoofddoel der geheele industrieele ontwikkeling de voortbrenging der grootst mogelijke hoeveelheid materieele geneugten is of ooit zou mogen zijn, en keurt het af, dat de vrijheid veelal niet om haarzelf vereerd wordt, maar tot middel dient,